چکیده:
انگیزه‌ی نگارش این مقاله گفتگویی است که نویسنده با یکی از حجاج بیت الله الحرام داشته است که وی رجوع و یاد امام معصوم در حج را منتفی قلمداد نموده است. در این مقاله با توجه به روایات متعدد و متواتر بیان شده است که رجوع به امام علیه‌السلام در حج رکن اساسی این سفر بوده در رشد معنویت زائر بسیار مؤثر است. رجوع به امام در هر حالتی موضوعیت دارد چه امام زنده و قابل رویت باشند و چه قابل رویت و یادر قید حیات ظاهری نباشند. این مقاله در واقع در مقام تبیین این حدیث امیر‌مؤمنان علیه‌السلام است که فرمودند: هنگامی که به سوی بیت الله الحرام خارج می‌شوید به رسول خدا (به قصد زیارت) نزدیک شوید که ترک زیارت پیامبر‌اکرم صلی‌الله علیه‌وآله جفا می‌باشد و شما مامور به این زیارت هستید و نیز به قبوری که خداوند شما را ملزم به رعایت حقشان فرموده نزدیک شوید و رزق را نزد آن طلب نمایید. [۱]
مقدمه:
بیت الله الحرام محلی است برای پرواز روح و تقرب به خداوند متعال و در آن ظرفیت‌های متعددی وجود دارد که عدم شناخت آن‌ها باعث محرومیت از نورانیت ومعنویت حج می‌شود.
در یکی از سفرها در بیت الله الحرام در خدمت دوستی بودم وسخن از اهل بیت علیهم‌السلام به میان آمد. ایشان (به این مضمون) گفتند که در این سفر لازم نیست یادی از امامان معصوم علیهم السلام مطرح شود و این جا باید فقط به یاد خدا و متوجه خانه کعبه بود. این سخن برای نویسنده انگیزه‌ای شد که موضوع را بررسی نماید و با توجه به این‌که سؤال کننده خود شیعه بوده و در این باره کم‌اطلاع بود با استفاده از منابع شیعی موضوع را به صورت کلی‌تر بررسی نماید. بنابراین مخاطب این مقاله تنها شیعیان هستند و در واقع سخنی درون گروهی محسوب می‌شود.
هم‌چنین در این مقاله به موضوع توسل و کمک خواستن از دیگران اشاره نخواهد شد. این مقاله با توجه به آن‌چه از انگیزه‌ی نوشتن آن مطرح شد به این سؤالات پاسخ خواهد داد که اولاً: رجوع به امام در حج موضوعیت دارد یا خیر و پس از آن بسط پیدا کرده به دو سؤال دیگر خواهد پرداخت که ثانیاً: مصادیق رجوع به امام چیست و ثالثاً: رجوع به امام علیه‌السلام چه پیامد‌هایی برای حاجی دارد در خلال بررسی دو سؤال آخر موضوع اول نیز تقویت خواهد شد.
موضوعیت رجوع به امام در حج
۱-۱- هدف والای حج زیارت خداوند است
هدف ازحج صرفاً زیارت بیت‌الله‌الحرام نیست که آن‌ها سنگ‌هایی بیش نیستند. ولی به خاطر انتساب‌شان به حق متعال و یا حجت‌های او دارای اعتبار شدند. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمایند:
"خداوند سبحان مردم را با سنگ‌هایی آزمود که نه ضرری می‌رسانند و نه نفعی نه می‌بینند و نه می‌شنوند... و به وسیله‌ی آن امتحان بزرگی برای مردم ایجاد نموده و آن را سبب رحمت خود و وسیله‌ی رسیدن مردم به بهشت قرار داد... [۲]
در واقع زیارت بیت‌الله‌الحرام فقط وسیله‌ای است برای تقرب به خداوند و خودش مستقلاً ارزشی ندارد. یعنی حاجی و طواف کننده‌ای که قرب الهی و اطاعت فرمان وی را طلب نکند وقت خود را تلف نموده! هدف اصلی حج زیارت خود خداوند متعال است چرا که امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: زائر هنگام ورود به مسجد الحرام به خداوند متعال این گونه عرضه بدارد:
"خدا را شکر که مرا از میهمانان و زوارش قرار داد و از کسانی که مساجدش را آباد کرده و از کسانی که با او مناجات میکنند. خدایا من بنده‌ی تو و زائر تو در خانه‌ی تو هستم و برای هر زائری بر زیارت شده‌اش حقی است و تو کریم‌ترین زیارت شده هستی... از تو می‌خواهم که اولین هدیه‌ای که به سبب زیارتت به من می‌دهی آزادی من از آتش جهنم باشد." [۳]
پر واضح است که زیارت خداوند متعال به چشم سر نیست بلکه با چشم دل است. یعنی در بیت آلودگی‌های خود را متذکر شده با درخواست مغفرت از خداوند لطف بی‌انتهای او را وجدان می‌کنیم و فقر خود را دیده با مسألت از پرودگار عظمت جلال و جبروت او و در عین حال محبت و کرم بی‌حد او را می‌یابیم. پس زیارت خداوند که در واقع وجدان صفات جلال وجمال خداوند متعال در آینه فقر و عجز ماست در آن سرزمین نورانی به خوبی قابل انجام است.
امام سجاد علیه‌السلام در مناجات مریدین به خداوند عرضه می‌دارند:"ولقاءک قرة عینی و وصلک منی نفسی ". یعنی دیدار تو نور چشم من است و وصل و رسیدن به تو آرزویم. ما نیز باید همت بلند بداریم و در این سفر معنوی به دنبال دیدار الهی باشیم و نه فقط دیدار بیت.
۱-۲- زیارت پیامبر زیارت خداست
همان‌طور که زیارت خانه خدا وسیله‌ای است برای زیارت خود خداوند زیارت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله نیز اینگونه است. خداوند متعال زیارت یک مؤمن از برادر مؤمنش را به حساب زیارت خود گذاشته و می‌فرماید:
«تو در واقع مرا زیارت کردی و ثوابت بر من است و من به ثوابی غیر از بهشت بر تو راضی نمی‌شوم.» [۴]
بنابر آن‌چه گفته شد خداوند زیارت پیامبرش را نیز زیارت خود حساب خواهد فرمود و اگر برای ثواب زیارت مؤمن به غیر از بهشت راضی نمی‌شود برای ثواب زیارت پیامبر اکرم - که والاترین مؤمنین هستند - بهشت‌ها آماده فرموده است. پس چه بسیار ضرر کرده است کسی که دنبال خداوند و لقاء‌الله و زیارت الهی باشد ولی به زیارت حضرت‌شان نرود.
اباصلت هروی با تعجب در مورد امکان دیدن خداوند توسط مؤمنین در بهشت از امام رضا علیه‌السلام سؤال می‌کند. حضرت‌شان می‌فرمایند:"ای ابا صلت! خداوند متعال پیامبرش محمد صلیاللهعلیهوآله را برتمام خلایقش از انبیاء و ملایکه برتری داد و طاعت او را طاعت خودش قرار داد و پیروی از او را پیروی ازخود محسوب کرد و زیارت او را دردنیا و آخرت زیارت خود به حساب آورد."سپس حضرت‌شان برای اثبات این که زیارت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله همان زیارت خداست با استناد به دو آیه قرآن و یک فرمایش حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله فرمودند:
مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ [۵]
هرکس که از پیامبر اطاعت نماید همانا خداوند را اطاعت کرده.
وَ قَالَ إِنَ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ [۶]
کسانی که با تو ای پیامبر بیعت می‌نمایند فقط با خدا بیعت کرده‌اند و دست خداوند بالای دست‌های آنان است.
وَ قَالَ النَّبِیُّ ص مَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِی أَوْ بَعْدَ مَوْتِی فَقَدْ زَارَ الله
وپیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرموده‌اند: که هرکس مرا در زمان حیاتم یا بعد از مرگم زیارت کند همانا خدا را زیارت کرده است. درجه پیامبر در بهشت بالاترین درجات است. پس هرکس که ایشان را در آن درجه در بهشت زیارت کند همانا خداوند تبارک و تعالی را زیارت کرده است. [۷]
ذکر این نکته مهم است که زیارت پیامبر اکرم و اهل بیت گرامی‌شان علیهم‌السلام از زیارت بیت‌الله چیزی کم ندارد که حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله خطاب به کعبه می‌فرمایند:
"مرحبا به تو چقدر بزرگ هستی وحرمتت بر خداوند بزرگ است (ولی) به خدا قسم حرمت مؤمن از تو بیشتر است. زیرا خداوند از تو یک چیز را حرام فرموده ولی از مؤمن سه چیز را حرام فرموده مال وخون و این که سوء ظن به او برده شود. (۸) وقتی حرمت مؤمن از کعبه بالاتر باشد حساب پیامبر خدا که حرمتشان از تمام مؤمنین بیشتر است جداست.
حال اگر کسی بیت الهی را زیارت کند و بتواند که به دیدار پیامبر الهی برود ولی کوتاهی کرده و به زیارت حضرت‌شان مشرف نشود به خود جفا کرده است چرا که خود را از زیارت خداوند محروم ساخته است.
۱-۳- زیارت امام تمامیت حج است
بنابر آن‌چه تاکنون گذشت به این نقطه رسیدیم که برای رسیدن به زیارت خداوند به عنوان هدف اصلی حج باید موضوع زیارت رسول الله صلیاللهعلیهوآله را مدنظر قرار داد. به این معنی که در زیارت حضرت رسول‌الله صلیاللهعلیهوآله همان هدف غایی را دنبال می‌کنیم که در زیارت بیت‌الله‌الحرام دنبال می‌کردیم.
شیعه معتقد است به جز مقام وحی تشریعی تمام شیون نبی اکرم صلیاللهعلیهوآله در امامان بعد از ایشان جاری است. لذا آن‌چه در مورد زیارت نبی اکرم صلیاللهعلیهوآله گفته شد بر زیارت امام نیز صدق می‌کند.
سطور بعد با شروع روایتی از حضرت امام محمد باقر علیه‌السلام این موضوع را از جنبه‌های دیگر تقویت می‌کند.
حضرت امام باقر علیه‌السلام در حالیکه به طواف کنندگان دور کعبه نگاه می‌کردند فرمودند:
" هَکَذَا کَانُوا یَطُوفُونَ فِی الْجَاهِلِیَّةِ إِنَّمَا أُمِرُوا أَنْ یَطُوفُوا بِهَا ثُمَ یَنْفِرُوا إِلَیْنَا فَیُعْلِمُونَا وَلَایَتَهُمْ وَ مَوَدَّتَهُمْ وَ یَعْرِضُوا عَلَیْنَا نُصْرَتَهُمْ ثُمَ قَرَأَ هَذِهِ الْآیَةَ- فَاجْعَلْ أَفْیِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ". [۹]
" این چنین طوافی را در زمان جاهلیت نیز انجام میدادند (در حالیکه) مردم فقط امر شده‌اند که دور بیت طواف کنند و سپس به نزد ما (اهل بیت) کوچ کرده ولایت و مودت خود را به ما اعلام کرده نصرت خویش را به ما عرضه کنند و سپس این آیه را تلاوت فرمودند که:"(خدایا) قلب‌های مردم را به سوی آنان (اهل بیت) مایل بفرما ".
به عبارت دیگر حضرت‌شان طواف بدون اعتقاد به امام علیه‌السلام را به طواف بی‌حاصل زمان جاهلیت تشبیه فرموده‌اند که جز خستگی سودی برای طواف کننده ندارد و پس از آن برنامه‌ای را برای همه حجاج ترسیم می‌فرمایند که: مردم مأمور هستند که پس از طواف، یک به اهل بیت رجوع نمایند، دو میزان ولایت، سه محبت و چهار نصرتِ خود را به ما عرضه نمایند. پس اولین بخش دستورالعمل امام علیه السلام رجوع به امام است که در سطور بعد جزییات بیشتری از آن را پیگیری می‌کنیم.
مصادیق رجوع به امام
رجوع به امام علیه‌السلام در زمان‌های مختلف مصادیق مختلفی دارد که می‌توان به ترتیب ذیل از آنان نام برد:
۱- رجوع به امام زنده و قابل رؤیت
۲- رجوع به امام زنده و غیر قابل رؤیت
۳- رجوع به امامی که جسم ظاهری ایشان در قید حیات ظاهری نیست.
۲-۱- رجوع به امام زنده و قابل رؤیت
ابتدا حالتی را ذکر می‌کنیم که زائر در حالی به حج مشرف شده که امام معصوم در قید حیات و در دسترس مردم بوده شاید در حج هم تشریف داشته باشند. در این حال وظیفه هر مسلمانی این است که به حضور امام علیه‌السلام رسیده ایشان را زیارت کند. امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند:
"تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَامِ" [۱۰]
یعنی تمامیت حج به لقاء و دیدار با امام است. پس اگر کسی بیت را زیارت کند ولی امام علیه-السلام را زیارت نکند حج او ناقص است و به حد کمال خود نرسیده است. اگرچه با پایان یافتن مناسک حج حد واجب مراسم به پایان رسیده ولی نمره و امتیاز آن پایین است. ولی هنگامی که با امام علیه‌السلام دیدار کرد ارزش حجش بسیار بالاتر رفته نورانیت و در نتیحه ثواب بسیار بالاتری عاید او خواهد شد. در حدیث دیگری امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَجِ [۱۱]
هنگامی که یک نفر از شما حج به جا آورد آن را با زیارت ما ختم نماید چرا که زیارت ما از تمامیت حج است.
۲-۲- جوع به امام زنده و غیرقابل رؤیت
اگر امام علیه السلام را به سهولت نتوان دید چه باید کرد مثلاً در زمان امام کاظم علیه‌السلام که حضرت‌شان در زندان بودند یا در حال حاضر که امام مهدی علیه‌السلام غایب هستند به این احادیث چگونه باید عمل کرد؟
لقاء امام علیه‌السلام در زمان غیبت غیر ممکن نیست و بسیاری از مؤمنین در این مکان‌های مقدس تشرف حضور به حضرت‌شان پیدا کرده‌اند که برخی از حکایات آن در کتبی مثل ملاقات با امام زمان علیه‌السلام در مکه و مدینه منتهی الامال نجم ثاقب و... آمده است.
البته این دیدار شرایطی دارد و برای هر کسی ایجاد نمی‌شود. این مقاله برخی شرایط محقق شدن این دیدار را با تکیه بر این اصل برمی‌شمرد که: اگر توفیق و خواست الهی محقق شود هر سیاه‌رویی خواهد توانست امام را ببیند و البته این شروط نه تنها قطعی نیستند بلکه در صورت محققشدن آن‌ها الزام فلسفی به وجود نمی‌آورند. ولی به هرحال شروط مورد پیشنهاد مقاله به این شرح بیان می‌گردند:
یک شرط این لقاء پاکی از آلودگی‌ها است. کسانی که مایلند به میهمانی بزرگ دیدار حضرت وارد شوند باید قبل از شروع سفر پاکی و سنخیتِ با حضرت را در خود ایجاد کنند. ایشان خود در توقیعی در تاکید بر لزوم ترک گناهان برای دیدار حضرت‌شان می‌فرمایند:
"اگر شیعیان ما که خداوند برای طاعتش توفیقشان دهد در وفای به عهدی که داشتند یکدل و مجتمع بودند برکت دیدار با ما از آنان به تاخیر نمی‌افتاد و بهزودی سعادت دیدار ما به آن‌ها می‌رسید. پس ما را از آنان محبوس نمی‌کند مگر اعمال زشتی که از آنان به ما می‌رسد." [۱۲]
اگر مشتاقیم که از امام مهربان‌مان دور نمانیم باید قبل از تشرف به حج اعمال زشتی را که از ما صادر می‌شود ترک کرده بر آن‌ها استغفار نماییم. وچه زیباست که وقتی به میقات می‌رسیم هنگام احرام قصد کنیم که خدایا من تمام آن چیزهایی که قلب امامم را به درد می‌آورد برای همیشه برخودم حرام می‌کنم و تو نیز مرا مدد فرما که بر این عهد استوار باشم. و زیباتر آنکه همان‌طور که خود مولا فرموده‌اند تمامی کاروان براین عهد یکدل و مجتمع شوند و همگی تصمیم بگیرند که برای رضایت مولایشان دیگر گرد هیچ حرامی نگردند.
شرط دیگر داشتن محبت و دغدغه نسبت به ایشان و ناراحتی از دوری ایشان است. این ایجاد به معنای تصنعی آن نیست بلکه تذکر به یک حالت درونی و فطری است. این دوحالت و یقین به این‌که حضرت‌شان قطعاً در حج تشریف دارند زائر محب را برمی‌انگیزاند که با جستجوی امام و تشرف خدمت ایشان امضای تمامیت حج خود را از امیرالحاج ارواحنا فداه بگیرد. برای این که آتش محبت حضرت‌شان در دل زائرین محترم شعله‌ور شود بسیار مناسب است که روحانیون محترم کاروان‌ها توضیح دهند که: اولاً تمام نعمت‌هایی که از جانب خداوند متعال به آنان می‌رسد ازجمله توفیق حج و همه عباداتی که در این مسیر انجام می‌دهند به واسطه آن حضرت است. امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند: "ما سبب خلق مردم و سبب تسبیح و عبادت ملائکه و مردم هستیم. و فقط به واسطه ماست که خداوند شناخته می‌شود و تنها به واسطه ماست که خداوند عبادت می‌گردد." [۱۳]
و دیگر این‌که ایشان بسیار شیعیان و محبینشان را دوست دارند به طوری که وقتی علی‌بن‌مهزیار که بیست بار به انگیزه دیدار حضرت به مکه مشرف شده بود وقتی به لقاء امام علیه‌السلام موفق شد حضرت به او فرمودند:
"ای اباالحسن چرا دیر آمدی؟ ما هر صبح و شام منتظر تو بودیم" [۱۴]
وقتی که امام علیه‌السلام در مقابل همه آلودگی‌های ما اینقدر به ما لطف دارند و منتظر ما هستند چرا ما خود را با یاد ایشان گره نزنیم و با اصلاح قلب و اعمال‌مان زمینه این تشرف را فراهم نکرده حج خود را به اوج کمال خود نرسانیم.
ولی به هرحال این لقاء ظاهری قطعی والزامی نیست و حصول آن قابل تضمین نمی‌باشد. باید دانست آن‌چه که در این تشرفات اصل است لقاء معنوی وباطنی است. و الا دیدار جسم حضرت به تنهایی بدون لقاء باطنی نمی‌تواند در فرد تاثیر تعیینکنندهای داشته باشد. همان‌طور که ابوجهل و ابولهب از دیدار پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و معاویه و خوارج ازدیدار امیرالمؤمنین سودی عایدشان نشد.
لقاء قلبی یعنی: پر کردن قلب از معرفت به امامت و صفات عالیه امام زمان علیه‌السلام. محبت و انتظار ایشان و نگریستن با چشم قلب یعنی: دایماً ایشان را حاضر و شاهد اعمال خود دانسته تمام زندگی‌مان را مطابق رضایت ایشان تنظیم کنیم و خواست ایشان را بر خواست خود ترجیح دهیم.
جزء مکمل لقاء معنوی زیارت بدون مشاهده‌ی زیارت شونده است. از آنجاییکه حضرت مهدی علیه‌السلام از همه احوال و اخبار ما مطلع هستند بنابراین سلامی که ما به ایشان عرضه می-داریم به حضرت‌شان رسیده و از آن مطلع می‌شوند. دراین مورد دستورالعمل حضرت‌شان بسیار راه‌گشا‌ست که فرموده‌اند: "هرگاه خواستید به وسیله ما توجه کنید به سوی خدا (و یا توجه کنید) به سوی ما پس بگویید: سلام علی آل‌یاسین..." [۱۵]. لذا بسیار مناسب است که زیارت روزانه آل‌یاسین را در کاروان‌ها مرسوم کنیم تا از فواید ارتباط مستمر با حضرت‌شان بهره‌مند گردیم.
خلاصه این‌که رجوع به امامی که ظاهراً قابل رؤیت نیستند با زیارت ایشان از طریق سخن گفتن و بهتر از آن مستمسک شدن به زیارات ماثور خصوصاً زیارت آل یاسین قابل تحقق است.
۲-۲-۱- ضرورت زیارت مکرر و بادوام
حاجی بعد از حج آماج شدید‌ترین حملات شیاطین برای ورود مجدد به عرصه گناه قرار می‌گیرد. یکی از بالاترین وسایل مصونیت از این فتنه ارتباط عمیق برقرار کردن با امام زمان علیه‌السلام به عنوان پناه‌گاه محکم می‌باشد. هرکس در این قلعه استوار پناه بگیرد از تیر‌های شیطان در امان و مصون خوهد بود. و زیارت پناهنده شدن به این پناه‌گاه الهی است.
ایشان به سان پدری مهربان قطعاً نگران انحراف همه فرزندان‌شان هستندبه ویژه حجاج که در حج میهمان خصوصی حضرت‌شان هستند. منتهی ما باید با این ارتباط زبانی و قلبی دستمان را در دستان مهربان ایشان گذاشته و بدین‌سان ایشان را درحفظ خودمان یاری دهیم.
این پدر مهربان در نامه‌ای به شیخ مفید فرموده‌اند:
"ما اگر چه برحسب دستور خداوند و بر طبق صلاح خودمان و شیعیان‌مان تا زمانی که حکومت دنیا در دست فاسقین باشد در مکانی دور از ظالمین سکنی گزیده‌ایم (اما) علم ما به اخبار شما احاطه دارد و چیزی از اخبار شما از ما دور نمی‌ماند و از انحرافاتی که به شما رسیده اطلاع داریم (آن هنگام که گروه زیادی از شما به سوی چیزی که گذشتگان صالح از آن دور بودند متمایل و منحرف شدند و پیمانی که از آنان گرفته شده بود به پشت سر انداختند) ما در مراعات شما کوتاهی نمی‌کنیم و یاد شما را از خاطر نمی‌بریم که اگر اینگونه نبود سختی‌‌ها بر شما فرود می‌آمد و دشمنان شما را ریشهکن می‌کردند. پس ما را در بیرون کشیدنتان از فتنه‌هایی که بر شما مشرِف شده‌اند یاری دهید. [۱۶]
زیارت و ارتباط قلبی پیدا کردنِ حاجی با امام زمان به عنوان امیرالحاج بعد از حج ورود به یک پناه‌گاه است تا از خطر وسوسه‌های شیاطین در امان مانده و در نتیجه عدم گناه نور حج در حاجی باقی بماند. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: حاجی مادامی که مرتکب گناهی نشده باشد نور حج در او وجود دارد [۱۷] و در صورت ارتکاب گناه این نور از وجود او رخت برمی‌بندد.
برای نورانی ماندن باید همیشه به منبع نور متصل ماند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و آله در خطابه غدیر در مورد فرزندشان حضرت مهدی علیه‌السلام فرموده‌اند:
"و لانور الا عنده" [۱۸]. یعنی: هیچ نوری و نورانیتی نیست مگر آنکه نزد مهدی علیه‌السلام است. لذا زائر با پیوند دایمی با این منبع نورانی باقی می‌ماند و زیارت چیزی جز ارتباط با منبع نور نیست.
لذا اگر سعادت دیدار آن حضرت را نداریم به ایشان به قصد زیارت سلام دهیم که به ایشان خواهد رسید و متقابلا نور و پناه و بیرون کشیدن از فتنه توسط ایشان به ما ارزانی خواهد شد.
۲-۳- رجوع به امامی که جسم ایشان در قید حیات ظاهری نیست.
حق بزرگی که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله بر گردن همه مسلمین دارند ایجاب می‌کند هرکسی که به مکه می‌رود بعد از حج به مدینه برود و مرقد مطهر ایشان را زیارت کند و از ایشان قدرشناسی به جا بیاورد. چون ایشان بوده‌اند که وجدان‌های خفته مردم را در راه وصول به حق تعالی بیدار کرده‌اند و آن‌ها را به سوی خداوند متعال هدایت کرده‌اند و الا قبلا هم بیت وجود داشته و مردم دور آن به شرک و بت‌پرستی می‌پرداختند.
اگر کسی به مکه مشرف شود و برای عرض تشکر از این که به واسطه وجود مسعود آن حضرت از گمراهی و شرک نجات پیدا کرده به نور حج و خانه خدا هدایت شده و از آن نورانیت استفاده کرده به زیارت ایشان در مدینه نرود به ایشان جفا کرده است که خود فرموده‌اند:
"کسی که برای حج به مکه برود و مرا در مدینه زیارت نکند به من جفا کرده و هر کس به من جفا کند در روز قیامت از لطف من بر کنار می‌ماند و هر کس که به زیارت من بیاید شفاعت من برایش واجب می‌شود و هر کس شفاعتم برایش واجب شود بهشت برایش واجب می‌شود." [۱۹]
مطابق این فرمایش بر زائرین شایسته و بایسته است: برای این‌که به شفاعت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله نایل شوند در صورت امکان بر مرقد مطهر حضرت‌شان حاضر شده برطبق آن‌چه که در زیارتنامهشان وارد شده به ایشان سلام داده و سپس در حق ایشان این گونه دعا کنند:
"خدا را سپاس می‌گوییم که به وسیله شما (ای رسول خدا) ما را از شرک و گمراهی نجات داد. خدایا صلوات خود و صلوات ملایکه مقربین و پیامبران و بندگان صالحت و اهل آسمان‌ها و زمین و هر کس که به تسبیح تو مشغول است را بر محمد (صلیاللهعلیهوآله) بنده‌ات و پیامبرت و بهترین خلقت قرار بده و به او درجه رفیع عطا فرما و او را به مقامی پسندیده مبعوث فرما که مایه غبطه تمام انسان‌ها گردد."
زائرین در ادامه زیارت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله باید متذکر آیه ۶۴ سوره نساء باشند که خداوند متعال می‌فرماید: "ای پیامبر اگر مؤمنین به خود ظلم کردند و به حضور تو آمده و از خداوند طلب مغفرت کنند و تو نیز برایشان درخواست آمرزش کنی حتماً خدا را بسیار بخشنده و مهربان خواهند یافت." سپس زائرین از پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله درخواست شفاعت نزد خداوند را نموده حاجاتشان را درخواست میکنند که ان‌شاء‌الله برآورده خواهد شد. [۲۰]
در مقابل بر اساس حدیث بالا اگر کسی زیارت بیت را به جا آورد و از سر بی‌‌اعتنایی زیارت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله را رها کند از لطف ایشان محروم شده و معلوم نیست که خداوند متعال چه زمانی در قیامت به او نظر مرحمت بنماید. پر واضح است که رسول خدا احتیاجی به زیارات ما ندارند و بر اساس آیه کریمه‌ی "ان الله وملایکته یصلون علی النبی" [۲۱]
خداوند و ملایکه دایماً بر پیامبر اکرم صلوات می‌فرستند. و این باعث ارتقاء دائمی ایشان و مقاماتشان می‌شود. پس توصیه به زیارت برای ارتباط بیشتر زائر با رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و آله و نتیجه تقرب افزون‌تر زائر به خداوند است.
در کنار زیارت حضرت رسول صلیاللهعلیهوآله زیارت اهل بیت معصومین بسیار توصیه شده است. امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: وقتی یک نفر از شما حج به جا آورد باید آن را به زیارت ما ختم کند چرا که آن زیارت از تمام حج است. [۲۲]
در توضیح این عبارت که: کمال حجدر ختم شدن آن به زیارت اهل بیت علیهم‌السلام است باید عرض کنیم که غیر از آن‌چه که امام باقر علیه‌السلام هدف حج را عرضه ولایت محبت و نصرت به امام ذکر فرموده‌اند (که در فرصتی دیگر باید مفصلاً آن‌ها را توضیح دهیم) به دلایل ذیل عرض می‌کنیم که: اصولاً زیارت امام خود موضوعیت داشته و مستقلاً باعث ترقی زائر می‌گردد.
برای تبیین بیشتر این موضوع که زیارت قبر امام چه ارزشی دارد و انطباق آن با موضوعی که در این مقاله پیش گرفته‌ایم این حدیث را ذکر می‌کنیم:
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله به امیرالمؤمنین می‌فرمایند:
"ای ابالحسن خداوند متعال قبر تو و فرزندانت را بقعه‌ای از بقاع بهشت قرار داده است و قلوب برگزیدگان از بندگانش را مشتاق به این قبور قرار داده است (لذا) اینان اذیت و ذلت را در راه شما تحمل میکنند پس قبورتان را تعمیر کرده و این قبور را برای این که به خدا نزدیک شوند و به جهت محبت به پیامبرش زیاد زیارت میکنند ای علی اینان به طور خاص از شفاعت من استفاده کرده و بر من در حوض کوثر وارد می‌شوند و فردا در بهشت همسایه و زائر من خواهند بود.
ای علی هرکس که قبور شما را آباد کند و مواظب آن باشد مانند آن است که سلیمان‌بن‌داوود را در ساختن بیت‌المقدس یاری کرده است و هر کس قبور شما را زیارت کند.... از گناهانش خارج می‌شود مانند روزی که از مادر متولد شده است. پس دوستانت را بشارت بده به نعمت‌هایی که نه چشمی دیده و نه بر قلب بشری خطور کرده است. ولیکن گروهی از مردم پست این زوار را سرزنش میکنند آن طور که فرد زناکار سرزنش می‌گردد." [۲۳]
درک انطباق زیارت قبر امام با رجوع به ایشان در زمان حیات‌شان با توجه به حدیث فوق‌الذکر آسان می‌باشد.
زیارت از راه دور
اگر برای کاروان‌های مدینه قبل که بعد از مناسک مستقیماً به وطن برمی‌گردند این قبور مطهره برای زیارت در دسترس نباشند باید زیارت از راه دور را انجام دهند. اگر چه زیارت از نزدیک ثواب و آثار بیشتری دارد ولی اصل ارتباط برقرار کردن با امام علیه‌السلام است که ما آن‌ها را زنده و شاهد بر همه اعمال و اقوال خود میدانیم به طوری که چه از راه دور و چه از نزدیک سخن ما را شنیده و جواب سلام ما را می‌دهند. [۲۴]
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: "هنگامی که منزل یکی از شما دور است پس بربالای بام خانهاش برود و دو رکعت نماز بگذارد و قصد سلام برما بکند که این سلام به ما می‌رسد." [۲۵]
و پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمودند: هرکس قبر مرا بعد از مرگم زیارت کند مانند کسی است که در زمان حیاتم به سوی من هجرت (و مرا زیارت) کرده باشد پس اگر امکان زیارت قبر مرا ندارید سلام به سوی من بفرستید که به من می‌رسد. [۲۶]
لذا بسیار مناسب است که بعد از اتمام مناسک حج زیارت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله و اهل بیت معصومین از راه دور در کاروان‌ها مرسوم گردد تا با این زیارات روح ایمان در حاجی تثبیت شده بعد از بازگشت به وطن شیاطین امکان وسوسه مجدد برای ایجاد گناه نیابند. زائرین محترم می‌توانند بعد از بازگشت به ایران به زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه‌السلام مشرف بشوند تا مصداق بهتری از "ختم زیارت به اهل بیت" صورت بگیرد.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] وسایل الشیعة ج۱۴ ص۳۲۴وَ فِی الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع فِیَدِیثِ الْأَرْبَعِمِایَةِ قَالَ: أَلِمُّوا بِرَسُولِ اللَّهِ صإِذَا خَرَجْتُمْ إِلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ- فَإِنَّ تَرْکَهُ جَفَاءٌ وَ بِذَلِکَ أُمِرْتُمْ وَ أَلِمُّوا بِالْقُبُورِ الَّتِی أَلْزَمَکُمُ اللَّهُ حَقَّهَا وَ زِیَارَتَهَا وَ اطْلُبُوا الرِّزْقَ عِنْدَهَا.
[۲] نهج البلاغة (للصبحی صالح) ص۲۹۲الکعبة المقدسة:أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الْأَوَّلِینَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ ص إِلَی الْآخِرِینَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ الْحَرَامَ الَّذِی جَعَلَهُ [اللَّهُ] لِلنَّاسِ قِیَاما...یُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ وَ یَرْمُلُونَ عَلَی أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمُ ابْتِلَاءً عَظِیماً وَ امْتِحَاناً شَدِیداً وَ اخْتِبَاراً مُبِیناً وَ تَمْحِیصاً بَلِیغاً جَعَلَهُ اللَّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ وَ وُصْلَةً إِلَی جَنَّتِهِ-....إِخْرَاجاً لِلتَّکَبُّرِ مِنْ قُلُوبِهِمْ وَ إِسْکَاناً لِلتَّذَلُّلِ فِی نُفُوسِهِمْ وَ لِیَجْعَلَ ذَلِکَ أَبْوَاباً فُتُحاً إِلَی فَضْلِهِ وَ أَسْبَاباً ذُلُلًا لِعَفْوِه.
[۳] وسایل الشیعة ج۱۳ ص۲۰۵قَالَ الْکُلَیْنِیُّ وَ رَوَی أَبُو بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: تَقُولُ وَ أَنْتَ عَلَی بَابِ الْمَسْجِدِ- بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ مِنَ اللَّهِ وَ مَا شَاءَ اللَّهُ وَ عَلَی مِلَّةِ رَسُولِ اللَّهِ ص- وَ خَیْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ السَّلَامُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص- السَّلَامُ عَلَی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ- السَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ السَّلَامُ عَلَی أَنْبِیَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ السَّلَامُ عَلَی إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمَنِ- السَّلَامُ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ- وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ- إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِکَ وَ عَلَی أَنْبِیَایِکَ وَ رُسُلِکَ وَ سَلِّمْ عَلَیْهِمْ وَ سَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ افْتَحْ لِی أَبْوَابَ رَحْمَتِکَ وَ اسْتَعْمِلْنِی فِی طَاعَتِکَ وَ مَرْضَاتِکَ وَ احْفَظْنِی بِحِفْظِ الْإِیمَانِ أَبَداً مَا أَبْقَیْتَنِی جَلَّ ثَنَاءُ وَجْهِکَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی جَعَلَنِی مِنْ وَفْدِهِ وَ زُوَّارِهِ وَ جَعَلَنِی مِمَّنْ یَعْمُرُ مَسَاجِدَهُ وَ جَعَلَنِی مِمَّنْ یُنَاجِیهِ اللَّهُمَّ إِنِّی عَبْدُکَ وَ زَایِرُکَ فِی بَیْتِکَوَ عَلَی کُلِّ مَأْتِیٍّ حَقٌّ لِمَنْ أَتَاهُ وَ زَارَهُ وَ أَنْتَ خَیْرُ مَأْتِیٍّ وَ أَکْرَمُ مَزُور... یَا کَرِیمُ أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَکَ إِیَّایَ بِزِیَارَتِی إِیَّاکَ أَوَّلَ شَیْءٍ تُعْطِینِیفَکَاکَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ- اللَّهُمَّ فُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ تَقُولُهَا ثَلَاثا
[۴] الکافی (ط - الإسلامیة) / ج۲ / ۱۷۶ / باب زیارة الإخوان..... ص: ۱۷۵ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَلِیٍّ النَّهْدِیِّ عَنِ الْحُصَیْنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ زَارَ أَخَاهُ فِی اللَّهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِیَّایَ زُرْتَ وَ ثَوَابُکَ عَلَیَّ وَ لَسْتُ أَرْضَی لَکَ ثَوَاباً دُونَ الْجَنَّةِ.
[۵] النساء: ۸۰
[۶] الفتح: ۱۰
[۷] لتوحید (للصدوق) ص۱۱۷۲۱- حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ: قُلْتُ لِعَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا ع یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِی الْحَدِیثِ الَّذِی یَرْوِیهِ أَهْلُ الْحَدِیثِ أَنَّ الْمُؤْمِنِینَ یَزُورُونَ رَبَّهُمْ مِنْ مَنَازِلِهِمْ فِی الْجَنَّةِ فَقَالَ ع یَا أَبَا الصَّلْتِ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فَضَّلَ نَبِیَّهُ مُحَمَّداً ص عَلَی جَمِیعِ خَلْقِهِ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمَلَایِکَةِ وَ جَعَلَ طَاعَتَهُ طَاعَتَهُ وَ مُتَابَعَتَهُ مُتَابَعَتَهُ وَ زِیَارَتَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ زِیَارَتَهُ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَ مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ وَ قَالَ إِنَ الَّذِینَ یُبایِعُونَکَ إِنَّما یُبایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ وَ قَالَ النَّبِیُّ ص مَنْ زَارَنِی فِی حَیَاتِی أَوْ بَعْدَ مَوْتِی فَقَدْ زَارَ اللَّهَ دَرَجَةُ النَّبِیِّ ص فِی الْجَنَّةِ أَرْفَعُ الدَّرَجَاتِ فَمَنْ زَارَهُ إِلَی دَرَجَتِهِ فِی الْجَنَّةِ مِنْ مَنْزِلِهِ فَقَدْ زَارَ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی
[۸] بحارالأنوار (ط - بیروت) ج۶۴ ص۷۱رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَظَرَ إِلَی الْکَعْبَةِ فَقَالَ مَرْحَباً بِالْبَیْتِ مَا أَعْظَمَکَ وَ أَعْظَمَ حُرْمَتَکَ عَلَی اللَّهِ وَ اللَّهِ لَلْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنْکَ لِأَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ مِنْکَ وَاحِدَةً وَ مِنَ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثَةً مَالَهُ وَ دَمَهُ وَ أَنْ یُظَنَّ بِهِ ظَنَّ السَّوْءِ
[۹] الکافی (ط - الإسلامیة) / ج۱ / ۳۹۲
[۱۰] علل الشرایع ج۲ ۴۶۰ ۲۲۱ باب العلة التی من أجلها وجبت زیارة النبی (صلی الله علیه و آله و سلم) و الأئمة (علیه السلام) بعد الحج ص: ۴۵۹
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ السِّنَانِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی بْنِ زَکَرِیَّا الْقَطَّانُ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَبِیبٍ قَالَ حَدَّثَنَا تَمِیمُ بْنُ بُهْلُولٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَجِ
[۱۱] همان -حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ مَاجِیلَوَیْهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ تَمَامُ الْحَجِّ لِقَاءُ الْإِمَامِ
[۱۲] بحار الأنوار (ط - بیروت) / ج۵۳ / ۱۷۷ / باب ۳۱ ما خرج من توقیعاته ع..... ص: ۱۵۰وَ لَوْ أَنَّ أَشْیَاعَنَا وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ عَلَی اجْتِمَاعٍ مِنَ الْقُلُوبِ فِی الْوَفَاءِ بِالْعَهْدِ عَلَیْهِمْ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقَایِنَا وَ لَتَعَجَّلَتْ لَهُمُ السَّعَادَةُ بِمُشَاهَدَتِنَا عَلَی حَقِّ الْمَعْرِفَةِ وَ صِدْقِهَا مِنْهُمْ بِنَا فَمَا یَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَکْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ وَ هُوَ حَسْبُنَا وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ
[۱۳] بحار الأنوار (ط - بیروت) / ج۱۰۸ / ۳۴۶ / الباب الأول بدو أرواحهم و أنوارهم و طینتهم(علیه السلام) و أنهم من نور واحد و فیه: ص: ۳۴۵عن أبی جعفر علیه السّلام نحن أوّل خلق اللّه و أوّل خلق عبد اللّه و سبّحه و نحن سبب خلق الخلق و سبب تسبیحهم و عبادتهم من الملایکة و الآدمیّین فبنا عرف اللّه و بنا وحّد اللّه و بنا عبد اللّه
بحار الأنوار (ط - بیروت) ج۴۶ ص۲۰۲ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَحَبَّنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فِی اللَّهِ حُشِرَ مَعَنَا وَ أَدْخَلْنَاهُ مَعَنَا الْجَنَّةَ یَا ابْنَ بُکَیْرٍ مَنْ تَمَسَّکَ بِنَا فَهُوَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی یَا ابْنَ بُکَیْرٍ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی اصْطَفَی مُحَمَّداً ص وَ اخْتَارَنَا لَهُ ذُرِّیَّةً فَلَوْلَانَا لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ تَعَالَی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةَ یَا ابْنَ بُکَیْرٍ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ وَ نَحْنُ السَّبِیلُ إِلَی اللَّهِ وَ مِنَّا الْمُصْطَفَی وَ الْمُرْتَضَی وَ مِنَّا یَکُونُ الْمَهْدِیُّ قَایِمُ هَذِهِ الْأُمَّةِ
[۱۴] دلایل الإمامة (ط - الحدیثة) ص۵۴۱فَقَالَ لِی: یَا أَبَا الْحَسَنِ قَدْ کُنَّا نَتَوَقَّعُکَ لَیْلًا وَ نَهَاراً فَمَا الَّذِی أَبْطَأَ بِکَ عَلَیْنَاقُلْتُ: یَا سَیِّدِی لَمْ أَجِدْ مَنْ یَدُلُّنِی إِلَی الْآنَ. قَالَ لِی: لَمْ نَجِدْ أَحَداً یَدْلُّکَ ثُمَّ نَکَثَ بِإِصْبَعِهِ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ قَالَ: لَا وَ لَکِنَّکُمْ کَثَّرْتُمُ الْأَمْوَالَ وَ تَجَبَّرْتُمْ عَلَی ضُعَفَاءِ الْمُؤْمِنِینَ وَ قَطَعْتُمُ الرَّحِمَ الَّذِی بَیْنَکُم
[۱۵] بحار الأنوار (ط - بیروت) / ج۹۹ / ۸۱ / باب ۷ زیارة الإمام المستتر عن الأبصار الحاضر فی قلوب الأخیار المنتظر فی اللیل و النهار الحجة بن الحسن صلوات الله علیهما فی السرداب و غیره..... ص: ۸۱ج الإحتجاج خَرَجَ مِنَ النَّاحِیَةِ الْمُقَدَّسَةِ إِلَی مُحَمَّدٍ الْحِمْیَرِیِّ بَعْدَ الْجَوَابِ عَنِ الْمَسَایِلِ الَّتِی سَأَلَهَا بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لَا لِأَمْرِهِ تَعْقِلُونَ وَ لَا مِنْ أَوْلِیَایِهِ تَقْبَلُونَ حِکْمَةٌ بالِغَةٌ فَما تُغْنِ النُّذُرُ عَنْ قَوْمٍ لَا یُؤْمِنُونَ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَی عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ إِذَا أَرَدْتُمُ التَّوَجُّهَ بِنَا إِلَی اللَّهِ تَعَالَی وَ إِلَیْنَا فَقُولُوا کَمَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَی سَلَامٌ عَلَی آلِ یَاسِینَ....
[۱۶] تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) مقدمةج۱ ص۳۷:نحن و إن کنا ثاوین بمکاننا النایی عن مساکن الظالمینحسب الذی أراناه اللّه تعالی لنا من الصلاح و لشیعتنا المؤمنین فی ذلک ما دامت دولة الدنیا للفاسقین فانا یحیط علمنا بأنبایکم و لا یعزب عنا شیء من أخبارکم و معرفتنا بالزلل- الأذی خ ل- الذی أصابکم مذ جنح کثیر منکم إلی ما کان السلف الصالح عنه شاسعا و نبذوا العهد المأخوذ منهم وراء ظهورهم کأنهم لا یعلمون إنا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم و لو لا ذلک لنزل بکم اللأواء و اصطلمکم الأعداء فاتقوا اللّه جلّ جلاله و ظاهرونا علی انتیاشکم من فتنة قد أنافت علیکم
[۱۷] الکافی (ط - الإسلامیة) / ج۴ / ۲۵۵ / باب فضل الحج و العمرة و ثوابهما..... ص: ۲۵۲أَحْمَدُ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ الْحَجَّالِ عَنْ دَاوُدَ بْنِ أَبِی یَزِیدَ عَمَّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْحَاجُّ لَا یَزَالُ عَلَیْهِ نُورُ الْحَجِّ مَا لَمْ یُلِمَ بِذَنْبٍ.
[۱۸] الإحتجاج علی أهل اللجاج (للطبرسی) / ج۱ / ۶۴ / احتجاج النبی ص یوم الغدیر علی الخلق کلهم و فی غیره من الأیام بولایة علی بن أبی طالب ع و من بعده من ولده من الأیمة المعصومین صلوات الله علیهم أجمعین..... ص: ۵۵ أَلَا إِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظَّالِمِینَ أَلَا إِنَّهُ فَاتِحُ الْحُصُونِ وَ هَادِمُهَا أَلَا إِنَّهُ قَاتِلُ کُلِّ قَبِیلَةٍ مِنْ أَهْلِ الشِّرْکِ أَلَا إِنَّهُ مُدْرِکٌ بِکُلِّ ثَارٍ لِأَوْلِیَاءِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ النَّاصِرُ لِدِینِ اللَّهِ أَلَا إِنَّهُ الْغَرَّافُ فِی بَحْرٍ عَمِیقٍ أَلَا إِنَّهُ یَسِمُ کُلَّ ذِی فَضْلٍ بِفَضْلِهِ وَ کُلَّ ذِی جَهْلٍ بِجَهْلِهِ أَلَا إِنَّهُ خِیَرَةُ اللَّهِ وَ مُخْتَارُهُ أَلَا إِنَّهُ وَارِثُ کُلِّ عِلْمٍ وَ الْمُحِیطُ بِهِ أَلَا إِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُنَبِّهُ بِأَمْرِ إِیمَانِهِ أَلَا إِنَّهُ الرَّشِیدُ السَّدِیدُ أَلَا إِنَّهُ الْمُفَوَّضُ إِلَیْهِ أَلَا إِنَّهُ قَدْ بُشِّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ بَیْنَ یَدَیْهِ- أَلَا إِنَّهُ الْبَاقِی حُجَّةً وَ لَا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لَا حَقَّ إِلَّا مَعَهُ وَ لَا نُورَ إِلَّا عِنْدَهُ أَلَا إِنَّهُ لَا غَالِبَ لَهُ وَ لَا مَنْصُورَ عَلَیْهِ أَلَا وَ إِنَّهُ وَلِیُّ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ حَکَمُهُ فِی خَلْقِهِ وَ أَمِینُهُ فِی سِرِّهِ وَ عَلَانِیَتِهِ.
[۱۹] علل الشرایع / ج۲ / ۴۶۰ / ۲۲۱ باب العلة التی من أجلها وجبت زیارة النبی ص و الأیمة ع بعد الحج..... ص: ۴۵۹حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبَّادِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ الدَّیْلَمِیِّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی حُجْرٍ الْأَسْلَمِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ أَتَی مَکَّةَ حَاجّاً وَ لَمْ یَزُرْنِی إِلَی الْمَدِینَةِ جَفَانِی وَ مَنْ جَفَانِی جَفَوْتُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَ مَنْ جَاءَنِی زَایِراً وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی وَ مَنْ وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ. قاموس قرآن ج۲ ۴۰ جفاء: بضمّ اوّل کنار افتاده. (مجمع البیان) اسم ممدود است مثل غثاء فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمَّا ما یَنْفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْأَرْضِ... رعد: ۱۷ امّا کف در حالیکه کنار افتاده است نابود می‌شود
[۲۰] الکافی (ط - الإسلامیة) ج۴ ص۵۵۰۱- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: إِذَا دَخَلْتَ الْمَدِینَةَ فَاغْتَسِلْ قَبْلَ أَنْ تَدْخُلَهَا أَوْ حِینَ تَدْخُلُهَا ثُمَّ تَأْتِی قَبْرَ النَّبِیِّ ص ثُمَّ تَقُومُ فَتُسَلِّمُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ ص ثُمَّ تَقُومُ عِنْدَ الْأُسْطُوَانَةِ الْمُقَدَّمَةِ مِنْ جَانِبِ الْقَبْرِ الْأَیْمَنِ عِنْدَ رَأْسِ الْقَبْرِ عِنْدَ زَاوِیَةِ الْقَبْرِوَ أَنْتَ مُسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةِ وَ مَنْکِبُکَ الْأَیْسَرُ إِلَی جَانِبِ الْقَبْرِ وَ مَنْکِبُکَ الْأَیْمَنُ مِمَّا یَلِی الْمِنْبَرَ فَإِنَّهُ مَوْضِعُ رَأْسِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ رَسُولُ اللَّهِ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِوَ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ بَلَّغْتَ رِسَالاتِ رَبِّکَ وَ نَصَحْتَ لِأُمَّتِکَ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَبَدْتَ اللَّهَ مُخْلِصاً حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ أَدَّیْتَ الَّذِی عَلَیْکَ مِنَ الْحَقِّ وَ أَنَّکَ قَدْ رَؤُفْتَ بِالْمُؤْمِنِینَ وَ غَلُظْتَ عَلَی الْکَافِرِینَ فَبَلَغَ اللَّهُ بِکَ أَفْضَلَ شَرَفِ مَحَلِّ الْمُکْرَمِینَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی اسْتَنْقَذَنَا بِکَ مِنَ الشِّرْکِ وَ الضَّلَالَةِ اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ صَلَوَاتِکَ وَ صَلَوَاتِ مَلَایِکَتِکَ الْمُقَرَّبِینَ وَ عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ وَ أَنْبِیَایِکَ الْمُرْسَلِینَ وَ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ مَنْ سَبَّحَ لَکَ یَا رَبَّ الْعَالَمِینَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ عَلَی مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ وَ نَبِیِّکَ وَ أَمِینِکَ وَ نَجِیِّکَ وَ حَبِیبِکَ وَ صَفِیِّکَ وَ خَاصَّتِکَ وَ صَفْوَتِکَ وَ خِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ اللَّهُمَّ أَعْطِهِ الدَّرَجَةَ وَ الْوَسِیلَةَ مِنَ الْجَنَّةِ وَ ابْعَثْهُ مَقَاماً مَحْمُوداً یَغْبِطُهُ بِهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ اللَّهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ- وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً وَ إِنِّی أَتَیْتُ نَبِیَّکَ مُسْتَغْفِراً تَایِباً مِنْ ذُنُوبِی وَ إِنِّی أَتَوَجَّهُ بِکَ إِلَی اللَّهِرَبِّی وَ رَبِّکَ لِیَغْفِرَ لِی ذُنُوبِی وَ إِنْ کَانَتْ لَکَ حَاجَةٌ فَاجْعَلْ قَبْرَ النَّبِیِّ ص خَلْفَ کَتِفَیْکَ وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَ ارْفَعْ یَدَیْکَ وَ اسْأَلْ حَاجَتَکَ فَإِنَّکَ أَحْرَی أَنْ تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
[۲۱] احزاب -۵۶
[۲۲] وسایل الشیعة ج۱۴ ص۳۲۴عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع قَالَ: إِذَا حَجَّ أَحَدُکُمْ فَلْیَخْتِمْ بِزِیَارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِکَ مِنْ تَمَامِ الْحَجِّ.
[۲۳] کتاب المزار- مناسک المزار(للمفید) النص ص: ۲۲۸۱۲ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِی السریری [السَّرِیُ] عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَلَوِیِّ عَنْ عُمَارَةَ بْنِ زَیْدٍعَنْ أَبِی عَامِرٍ وَاعِظِ أَهْلِ الْحِجَازِ عَنِ الصَّادِقِ ع عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِعَلِیٍّ عیَا أَبَا الْحَسَنِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی جَعَلَ قَبْرَکَ وَ قَبْرَ وُلْدِکَ بِقَاعاً مِنْ بِقَاعِ الْجَنَّةِ وَ عَرْصَةً مِنْ عَرَصَاتِهَا وَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی جَعَلَ قُلُوبَ نُجَبَاءَ مِنْ خَلْقِهِ وَ صَفْوَةٍ مِنْ عِبَادِهِ تَحِنُّ إِلَیْکُمْ وَ تَتَحَمَّلُ الْمَذَلَّةَ وَ الْأَذَی فِیکُمْ فَیَعْمُرُونَ قُبُورَکُمْ وَ یُکْثِرُونَ زِیَارَتَهَا تَقَرُّباً مِنْهُمْ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَوَدَّةً مِنْهُمْ لِرَسُولِهِ أُولَیِکَ یَا عَلِیُّ الْمَخْصُوصُونَ بِشَفَاعَتِی وَ الْوَارِدُونَ حَوْضِی وَ هُمْ زُوَّارِی وَ جِیرَانِی غَداً فِی الْجَنَّةِ یَا عَلِیُّ مَنْ عَمَرَ قُبُورَکُمْ وَ تَعَاهَدَهَا فَکَأَنَّمَا أَعَانَ سُلَیْمَانَ بْنَ دَاوُدَ عَلَی بِنَاءِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ مَنْ زَارَ قُبُورَکُمْعَدَلَ ذَلِکَ ثَوَابَ سَبْعِینَ حِجَّةً بَعْدَ حِجَّةِ الْإِسْلَامِ وَ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ حَتَّی یَرْجِعَ مِنْ زِیَارَتِکُمْ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ فَأَبْشِرْ وَ بَشِّرْ أَوْلِیَاءَکَ وَ مُحِبِّیکَ مِنَ النِّعَمِ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ وَ لَکِنَّ حُثَالَةً مِنَ النَّاسِ یُعَیِّرُونَ زُوَّارَ قُبُورِکُمْ بِزِیَارَتِکُمْ کَمَا تُعَیَّرُ الزَّانِیَةُم فرهنگ بجدی متن ۲۳۸ تَعَاهَدَ- تَعَاهُداً [عهد] القومُ: آن قوم با هم پیمان بستند- الشیءَ: آن چیز را تعهد کرد- املاکَهُ: بر املاک خود سرکشی و مواظبت کرد.فرهنگ ابجدی متن ۲۵ اسْتَحَنَ- اسْتِحْنَاناً [حنّ] إلیه: بسوی او گرایش نمود- الشوقُ فلاناً: عشق فلانی را شادمان کرد.تَحَانَ- تَحَانّاً [حنّ]: مشتاق شد.التَّحْنَان- [حنّ]: رحمتالحَنَّان- [حنّ]: آنکه نسبت به چیزی عاطفه و مهربانی دارد بسیار مهربان
[۲۴] مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل / ج۱۰ / ۳۴۵ / ۵۹ - باب استحباب الإکثار من الدعاء و طلب الحوایج عند قبر الحسین ع..... ص : ۳۴۵أَحْمَدُ بْنُ فَهْدٍ فِی عُدَّةِ الدَّاعِی رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ ع مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَةٌ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَقِفْ عِنْدَ رَأْسِ الْحُسَیْنِ ع وَ لْیَقُلْ- یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ تَشْهَدُ مَقَامِی وَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ أَنَّکَ حَیٌّ عِنْدَ رَبِّکَ تُرْزَقُ فَاسْأَلْ رَبَّکَ وَ رَبِّی فِی قَضَاءِ حَوَایِجِی فَإِنَّهَا تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی. المصباح للکفعمی (جنة الأمان الواقیة) ص۴۷۲ فَإِذَا أَرَدْتَ الدُّخُولَ عَلَی النَّبِیِّ ص أَوْ أَحَدِ مَشَاهِدِ الْأَیِمَّةِ ع فَتَقُولُ اللَّهُمَّ إِنِّی وَقَفْتُ عَلَی بَابٍ مِنْ أَبْوَابِ بُیُوتِ نَبِیِّکَ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ قَدْ مَنَعْتَ النَّاسَ أَنْ یَدْخُلُوا إِلَّا بِإِذْنِهِ فَقُلْتَ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ اللَّهُمَّ إِنِّی اعْتَقَدْتُ [أَعْتَقِدُ]حُرْمَةَ صَاحِبِ هَذَا الْمَشْهَدِ الشَّرِیفِ فِی غَیْبَتِهِ کَمَا أَعْتَقِدُهَا فِی حَضْرَتِهِ وَ أَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَکَ وَ خُلَفَاءَکَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ أَحْیَاءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ یَرَوْنَ مَقَامِی وَ یَسْمَعُونَ کَلَامِی وَ یَرُدُّونَ سَلَامِی وَ أَنَّکَ حَجَبْتَ عَنْ سَمْعِی کَلَامَهُم
[۲۵] تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) ج۶ ص۱۰۳ِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَمَّنْ رَوَاهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا بَعُدَتْ بِأَحَدِکُمُ الشُّقَّةُ وَ نَأَتْ بِهِ الدَّارُ فَلْیَعْلُ عَلَی مَنْزِلِهِ وَ لْیُصَلِّ رَکْعَتَیْنِ وَ لْیُومِ بِالسَّلَامِ إِلَی قُبُورِنَا فَإِنَّ ذَلِکَ یَصِلُ إِلَیْنَا. کَمَا تُسَلِّمُ عَلَیْهِمْ مِنْ قَرِیبٍ غَیْرَ أَنَّکَ لَا یَصِحُّ أَنْ تَقُولَ أَتَیْتُکَ زَایِراً بَلْ تَقُولُ فِی مَوْضِعِهِ قَصَدْتُ بِقَلْبِی زَایِراً إِذْ عَجَزْتُ عَنْ حُضُورِ مَشْهَدِکَ وَ وَجَّهْتُ إِلَیْکَ سَلَامِی لِعِلْمِی بِأَنَّهُ یَبْلُغُکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ فَاشْفَعْ لِی عِنْدَ رَبِّکَ جَلَّ وَ عَزَّ وَ تَدْعُو بِمَا أَحْبَبْتَ. والمحیط فی اللغة ج۱۰ ۴۱۹ و النَّأْیُ: البُعْدُ و النّایی: البَعِید
[۲۶] تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) / ج۶ / ۳ / ۲ - باب فضل زیارته ص..... ص: ۳قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ زَارَ قَبْرِی بَعْدَ مَوْتِی کَانَ کَمَنْ هَاجَرَ إِلَیَّ فِی حَیَاتِی فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِیعُوا فَابْعَثُوا إِلَیَ بِالسَّلَامِ فَإِنَّهُ یَبْلُغُنِی. تهذیب الأحکام (تحقیق خرسان) / ج۶ / ۱۰۳ / ۴۷ - باب من بعدت شقته و تعذر علیه قصد المشاهد..... ص: ۱۰۳-مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَی عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ ثُوَیْرِ بْنِ أَبِی فَاخِتَةَ قَالَ: کُنْتُ أَنَا وَ یُونُسُ بْنُ ظَبْیَانَ وَ الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ وَ أَبُو سَلَمَةَ السَّرَّاجُ جُلُوساً عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ کَانَ الْمُتَکَلِّمُ یُونُسَ وَ کَانَ أَکْبَرَنَا سِنّاً فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی کَثِیراً مَا أَذْکُرُ الْحُسَیْنَ ص فَأَیَّ شَیْءٍ أَقُولُ قَالَ قُلْ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ تُعِیدُ ذَلِکَ ثَلَاثاً فَإِنَّ السَّلَامَ عَلَیْهِ یَصِلُ إِلَیْهِ مِنْ قَرِیبٍ وَ مِنْ بَعِیدٍ.
////
گروه تحقیق و پژوهش سایت خبری تحلیلی شیعه نیوز
